Het modeverschijnsel "populisme".

[Hendrik ten Berge]

Modeverschijnsel “populisme”.
Overal in de wereld steekt het populisme de kop op. Het is een vorm van externe sturing die met behulp van “populaire angsten” (angst voor het onbekende, voor wie of wat anders is, voor klimaatverandering, etc.) de natuurlijke tegenstellingen in de samenleving manipuleert en versterkt. Populisme past het eeuwenoude principe toe van “verdeel en heers” (“divide et impere”). Het gaat erom de samenleving te polariseren door extreme posities te versterken. Tussen de tegengestelde polen bouwt zich een spanningsveld op van angst dat wordt gereguleerd met behulp van simplistische oplossingen voor complexe problemen. In de vorm van een borrel serveert het populisme de mensen aantrekkelijke schijnoplossingen die, net als bij alcohol, tijdelijk de angst reduceren. Maar het zijn schijnoplossingen omdat problemen niet van buiten naar binnen kunnen worden opgelost. De filosoof Arnold Cornelis gebruikt hiertoe een mooi denkvoorbeeld. Hij zegt : “het is avond, het is donker en het regent. Ik zit naast iemand in de auto die veel te hard rijdt en sta doodsangsten uit. Op een gegeven moment zeg ik: stop!… of ik ga lopen, ..of ik rijd zelf!!.. Dat laatste gebeurt natuurlijk en zodra ik achter het stuur zit, … ben ik niet meer bang! .. dus het antwoord op angst is zelfsturing!!..” Angstgevoelens ontstaan wanneer er weinig mogelijkheden zijn om eigen ervaringen op te doen, eigen betekenissen te onderzoeken en/of persoonlijke zingeving te testen, met andere woorden, wanneer er geen mogelijkheden zijn voor zelfsturing. Populisten benutten de angst om mensen extern te sturen. Daarom gebruiken ze strategieën die verhinderen dat mensen zelfstandig gaan denken en proberen problemen zelf op te lossen. In dat perspectief presenteren de werkelijkheid, niet als een wereld van mogelijkheden, maar als een wereld van “feiten” en “fakes”. Ze verduisteren de toekomst door de talrijke mogelijkheden die zich voordoen langs de individuele levenswegen te blokkeren en het populistisch alternatief te presenteren als een rechtlijnige snelverkeersweg die als voorgebaand pad veilig is. Wie via deze snelweg illusie wil reizen neemt plaats in een zogenaamde “ons-kent-ons-bus”, met voor elke stoel een eigen stuur. Daaraan mogen de passagiers draaien, zoveel ze maar willen. Van hen wordt slechts verwacht dat ze de bus vol maken. Het populistisch dictaat stuurt de bus. Angst is de brandstof, het populistisch denkmodel is de weg, en het doel is persoonlijke macht en profijt. Helaas rijden er overal ter wereld steeds meer van deze bussen, volgepropt met mensen die de zelfsturing uit handen hebben gegeven.

[Martin uit den Bogaard]

Dag Hendrik,

Hier heb je een mooi metafoor gemaakt voor het oprukkende populisme. Zo zie je maar weer waarom zelfsturing zo belangrijk is. Ook zie ik populisme als een vorm van slecht met argumenten kunnen communiceren. Arnold Cornelis heeft het dan over de twintigste eeuw als de eeuw van de zwijgende mens en de eenentwintigste eeuw als de eeuw van de communicatieve mens. Ook heeft hij het over het tijdsgewricht van de ontwikkeling van de mens, die nu in de adolescentie is aangeland. Geert Mak heeft het in zijn nieuwe boek 'Grote verwachtingen in Europa 1999-2019' over deze computer-tijd dat die te vergelijken is met de boekdrukkunst. Ook toen was er verwarring en waren er grote maatschappelijke spanningen. Als we in deze eeuw het communiceren aan het ontwikkelen zijn, dan kan je constateren dat je communiceren ook moet leren en dat volwassen worden enige tijd duurt. De huidige tijd gaat in verhouding sneller dan honderd jaar geleden, dus als we een beetje geduld hebben en we doen allemaal mee aan de communicatie, dus ook op deze site, dan komt er zeker verandering, maar wanneer, dat wachten we af.

Vriendelijke groet,

Martin uit den Bogaard

Amsterdam

[Hendrik ten Berge]

Hallo Martin,

Leuk om weer eens met elkaar van gedachte te wisselen. Wat een mooie uitdrukking: ".. populisme als een vorm van slecht met argumenten kunnen communiceren..!" En verder, volwassen worden, in de zin van "verantwoording nemen i.p.v. naar schuldigen te zoeken", is inderdaad een lang proces dat veel personen, maar ook veel samenlevingen nooit helemaal afmaken. Zelf sturen en de kennis die we produceren geldend, geldig, controleerbaar en voor anderen toegankelijk maken, betekend concreet invulling en zin geven aan verantwoordelijkheid. Het betekent dat we belangen ondergeschikt maken aan waarden zodat de zingeving vanuit de eigen identiteit, als baken voor sturing in de cultuur kan worden verankerd. Dat is het eeuwig durende proces van emancipatie. A. Cornelis beschrijft het als de permanente impact "van de oneindige menselijke capaciteit" die zich ook als menselijke kwetsbaarheid en instabiliteit in het “met elkaar samenleven” manifesteert. “Fouten” zijn leermogelijkheden die procesmatig van richting kunnen worden veranderd. Daar manifesteert zich de logische ruimte voor gevoel, emancipatie, inspraak en terugmelding. … Zo begint het verhaal van de emancipatie van de mensen als een erkenning van de logica van het gevoel, de innerlijke tempel van de zelfsturing die welvaart brengt, gezondheid en geluk (L.v/h Gev. p.758)... Het ligt niet aan de schepping en niet aan de machthebbers, houdt op de schuld weg te geven, de klok geeft aan ’het is tijd voor emancipatie van het eigen denken, voor baas in eigen brein’..(L.v/h Gev. p.782).

Wat ons zo kwetsbaar maakt is dat we denken dat we geen fouten mogen maken, en dat we perfecte resultaten moeten leveren. Dat hebben we zo geleerd, van onze ouders en op school. Maar het stelt ons bloot aan de "perfecte" oplossingen van populisten. Velen geven er de voorkeur aan deze hapklare ideologiebrokken te “consumeren” , in plaats van het risico van zelfsturing aan te gaan.

Vanuit de “provence” in Frankrijk, hartelijke groeten aan Amsterdam!

Hendrik ten Berge