Logica van het gevoel

[Wim van Mourik]

Logica van het gevoel

Waar komt ons gevoel vandaan

 en wat is de verhouding tot de homeostase.

 

De naam "Logica van het gevoel" is behalve de titel van een boek [1], ook de naam die in dit boek wordt gegeven aan het interne besturingssysteem van het menselijk organisme, en als definitie wordt gegeven aan filosofie.

 

Het is mij bij lezing van “Logica van het gevoel” opgevallen dat Arnold Cornelis (1934-1999) voor het begrip “besturingssysteem” [2], bijv. in de zin “Daarom is met de logica van het gevoel ook de grondslag van het begrip “ik” verbonden, want gevoel is ons besturingssysteem  de kennis van het eigen systeem van binnenuit, in termen van sturing (p 11).” géén  verwijzing geeft, maar dat wèl doet  (p 471) voor het begrip “cybernetica”  dat nauw verbonden is met het begrip “systeemtheorie” [3].

 

Eén eenvoudige verwijzing  naar de fysiologische variant van het begrip “besturingssysteem” , de homeostase,  naast de rijke, overdadige hoeveelheid  betekenissen die Cornelis aan het begrip “gevoel”  geeft, zou de duidelijkheid van het boek, althans voor mij, zeker ten goede zijn gekomen. Cornelis sluit de vele beschrijvingen af  (p 623) met de mededeling,  dat de vraag waar het menselijk gevoel vandaan komt buiten de grenzen van zijn kentheoretisch onderzoek valt.

Hiermee moet de lezer het doen als hij het verhaal van Cornelis over de logica van het gevoel  tot die pagina heeft gevolgd.  Maar kan dat wel; kan je over de logica van het gevoel spreken als besturingssysteem als  je dat systeem  niet wil of kan lokaliseren in het menselijk organisme.  Het verhaal dat Cornelis presenteert zonder enig fysiologisch verband te leggen tussen  het besturingssysteem en het menselijk organisme komt dan vanuit biologisch oogpunt  bezien in de lucht te hangen.

Wat overblijft is de idee dat de cultuur in de loop van de geschiedenis ontstaan is uit drie stabiliteitslagen, of drie systemen elk met een eigen logica en type mens, die aan algemene systeemeisen en regels van de cybernetica  voldoen. Uit dien hoofde, zo mag dan ook worden aangenomen, werd  Logica van het gevoel blijkens de achterflap geselecteerd als boek van het jaar (1990) door de Systems Research Foundation op het International  Congress for Advanced Studies in Systems Theory Cybernetics and Informatics.

 

Uitgaande van de gedachte dat het biologische domein vormend is voor de ontwikkeling van de menselijke capaciteit,  maar vooral om het boek voor mezelf meer begrijpelijk te maken,  heb ik het antwoord op de vraag waar het gevoel vandaan komt en dus ook waar de logica van het gevoel vandaan komt, gezocht in het werk van Antonio Damasio [4].

 

Waar komt het gevoel vandaan.

Antonio Damasio: In de loop van de evolutie heeft de aangeboren en geautomatiseerde toerusting voor de besturing van het leven – de homeostasemachine – zich tot op een hoog niveau ontwikkeld.

Damasio beschrijft de fysiologische homeostase, waarvan de aanzetten tot opbouw al twee miljard geleden begonnen zijn. Alle levende organismen, van simpele amoebe tot de mens, worden geboren met instrumenten die bedoeld zijn om de fundamentele problemen van het leven zonder dat nadenken daarbij nodig is automatisch op te lossen. Die problemen zijn: energiebronnen vinden, die energie opnemen en transformeren, een innerlijk chemisch evenwicht handhaven dat is aangepast aan het levensproces, de structuur van het organisme handhaven door slijtage te herstellen en bronnen van ziekte en fysieke schade af te weren. Dit geheel van reguleringen en de daaruit voortkomende toestand van gereguleerd leven kunnen we met een enkel woord goed aanduiden: homeostase. Een metafoor die een goed beeld geeft van de homeostase is die van een grote, rommelige boom met steeds hogere en fijner vertakte twijgen die uit dikkere takken ontspruiten en zo een wederzijdse communicatie in stand houden met de wortels van de boom. De geschiedenis van de evolutie staat van wortel tot kruin in die boom geschreven, aldus Damasio.

 

                         

 

Gevoelens zoals Damasio ze gebruikt, komen voort uit reeksen homeostatische reacties en niet alleen uit emoties. Hij beantwoordt m.i. terecht niet de nogal gemakkelijk te beantwoorden vraag wáár onze gevoelens vandaan komen (afhankelijk van de omstandigheden in principe uit elke levende cel van ons lichaam), maar wié tot gevoelens in staat zijn. Hij noemt de volgende 4 punten. Een eerste vereiste om te kunnen voelen is de aanwezigheid van een zenuwstelsel. Ten tweede moet dat zenuwstelsel in staat zijn lichaamsstructuren en lichaamstoestanden in kaart te brengen en mentale patronen en beelden te kunnen voortbrengen. Ten derde moet de inhoud van het gevoel aan het organisme bekend zijn, bewustzijn is daartoe een voorwaarde. Ten vierde, de hersenen van een voelend organisme creëren juist die lichaamstoestanden die gevoelens opwekken, terwijl ze met emoties of aandriften op objecten en gebeurtenissen reageren. Voor organismen die kunnen voelen zijn hersenen dus dubbel noodzakelijk. Ze moeten er zijn om voor kaarten van het lichaam te zorgen. Maar nog daarvoor moeten de hersenen er zijn om de specifieke emotionele lichaamstoestand te sturen of te construeren die uiteindelijk als gevoel in kaart wordt gebracht.

Waar de gevoelens vandaan komen en wie tot gevoelen in staat zijn mag dan wel duidelijk zijn, maar daarmee is niet de vraag beantwoord wat het materiële verband is  tussen logica van het gevoel en de homeostase; twee besturingssystemen die het leven van één menselijk organisme bepalen?

 

 

De verhouding logica van het gevoel en homeostase.

De homeostase is het terrein van de fysiologie, de biologische wetenschap die de levensverrichtingen (zoals de stofwisseling) van organismen bestudeert. Logica van het gevoel  heeft als uiteindelijk doel de zelfsturing van het leren in de ontwikkeling van de menselijke capaciteit (p 60), maar Cornelis geeft er in zijn boek nog vele andere betekenissen aan die het moeilijk maken logica van het gevoel een plaats te geven binnen de bestaande kennis. Als je  beide systemen, homeostase en logica van het gevoel, inhoudelijk met elkaar vergelijkt dan vallen de gelijkenissen meteen op.  Beide systemen besturen het leven, systemen waarin gevoelens en emoties[5] een belangrijk rol spelen, zodat de conclusie getrokken mag worden dat, gelet op het tijdstip van ontstaan,  de logica van het gevoel in zijn ontstaan en  functioneren  zo goed als geheel afhankelijk is  van de homeostase.  Er is echter een verschil, en dat is de kennis waarover beide systemen beschikken. De kennis van de homeostase is gedurende de evolutie neergeslagen in de opbouw van de homeostase zelf, te vergelijken met de stroomlijning van dolfijnen en de vleugels van al wat vliegt [6].  Deze kennisverwerving heeft één nadeel en dat is dat ze zeer langzaam gaat, afhankelijk is van de reproductietijd van de soort. De kennis waarop de logica van het gevoel direct of indirect steunt is dus in de eerste plaats die van de homeostase, maar aangevuld met de externe kennis die sinds enkele duizenden jaren  opgeslagen wordt in de cultuur. Het voordeel van deze kennis is, dat zij zich relatief snel vermeerderd  en aangepast is aan de (problemen van)  de omgeving.  De verzameling homeostatische (automatische) processen streeft naar overleven en welbevinden en deze logica zet zich voort  in de niet-automatische processen tot besturing van het sociale leven en de cultuur, de logica van het gevoel. Die laatste, niet-automatische processen zijn zoals we weten afhankelijk van onderhandelingen, zoals bijv.  de non-proliferatieverdragen en de milieu-akkoorden/protocollen, die dikwijls niet bijdragen aan de kwaliteit van de bestuurlijke instellingen en hun producten.

 

Samenvatting / conclusie

De interne relatie van de logica van het gevoel en de homeostase breng ik in verband met de fundamentele wet uit de cybernetica, te weten,  dat een systeem  een ander systeem alleen maar kan  controleren en sturen als het sturende systeem over meer of beter geordende informatie beschikt dan het gestuurde systeem, steeds gaat het er dus om dat de besturing ligt op een logisch hoger niveau (p 470). Uit dien hoofde kan de logica van het gevoel de homeostase als systeem controleren en sturen, hetgeen een versterking  betekent van de zorg voor zichzelf [7]. Dit komt niet altijd goed uit de verf, zoals bijv. uit de optredende obesitas blijkt.

 

Op alle bestaansniveau’s is er logiciteit: dit betekent dat elk fenomeen gebaseerd is op een interne logische noodzaak, en dat de kosmos derhalve logos is.[8]

 

Wim van Mourik

29 juli 2013.

---

[1] Arnold Cornelis, Logica van het gevoel,

stabiliteitslagen in de cultuur als nesteling der emoties,

Stichting Essence Amsterdam-Brussel,

Vierde vermeerderde druk 1992.

[2] Het besturingssysteem van het menselijk organisme, wordt voor het eerst beschreven door Walter B. Canon in “Physiological Reviews” in 1929 onder de titel “Organization for Physiological Homeostasis”, cfm.  Walter B. Cannon, The wisdom of the Body, p xiv

[3] De basis voor de algemene systeemtheorie wordt kort na de Tweede Wereldoorlog  gelegd door Ludwig von Bertalanffy.

[4] Antonio Damasio, Het gelijk van Spinoza;

Vreugde, verdriet en het voelende brein,

Tweede druk 2004.

[5] Als voorbeeld van die verwevenheid noem ik de emoties angst, boosheid en verdriet die deel uitmaken van reacties van de homeostasemachine en  mede verantwoordelijk zijn voor  de automatische regulering van het leven, maar tegelijkertijd vormend zijn voor de drie stabiliteitslagen.

[6] Chris Buskes, Evolutionair denken, p 252.

[7] Michel Foucault, Breekbare vrijheid. De politieke ethiek van de zorg voor zichzelf. Boom / Parrèsia 1995, 1998. Hierin beschrijft Foucault (1926-1984)  een aantal technieken die mensen aanwenden om inzicht in zichzelf te verkrijgen. O.a. zelftechnieken die individuen in staat stellen op eigen kracht of met behulp van anderen in te werken op hun lichamen en zielen, gedachten en zijnswijzen om door zichzelf te veranderen een bepaalde staat van geluk, zuiverheid, wijsheid, volmaaktheid of onsterfelijkheid te bereiken.

[8]  Ulrich Libbrecht,  Inleiding comparatieve filosofie  p 126.

[Gustar Terpstra]

- andere ingangen/data/input die mogelijkerwijs meer info kunnen geven over:

a. waar ons gevoel vandaan komt;

b. mbt cybernetica,

om zodoende tot meer inzicht te komen v/d werken van A. Cornelis:

a. Marvin Harris, 'Onze Soort', ('De evolutie van menselijk leven en cultuur'); ('Our kind: who we are, where we came from, where we are going'), 1989;

b. D.R. Hofstadter, 'Ik ben een vreemde lus', ('I am a strange loop'), 2007.

==

De 'logica' v/h gevoel, het creëren van rust-/ ijk- -punten/ -momenten in een tijd die we gevoelsmatig naar eigen behoeften kunnen 'aanpassen', gebeurd slechts 'denk' 'ik' in relatie zijnd, of staand, verbinding houdend met anderen, 't andere om ons, de soort mens, heen. Het is géén wereld die uit 't 'niets', of 'oer-gedachte'/ -knal, afh. van huidig ingenomen inzicht/ standpunt, is ontstaan.

Het gedachtengoed van A. Cornelis is voor, &vlgs mij, vanuit 'n bepaald perspectief, ingangs-/ of (basis-)vertreks-positie benaderd, 'n 'illusie'. Het soort illusie dat ertoe doet om onze soort te kunnen laten 'surviven'. Het leven dat 'denken'/ 'taal' -en daarmee al de afgeleiden (die wij mens als 'werkelijkheid', als géén illusie -'kennelijk' dus- beschouwen, cq. aannemen) daarvan mogelijk heeft gemaakt- is een soort van: Baron van Münchhausen, die zichzelf uit de moeras-'soep' heeft getrokken mbv. bv. 'Higgs'-deeltjes (-memen). Toen dat verhaal de wereld in werd geslingerd, was de schrijver van dát verhaal, zich niet v/d werking van die deeltjes bewust.

De logica v/h gevoel, het gedachtengoed van A. Cornelis begeeft zich op die raakvlakken, die 'we' op 'bewust' niveau wrs nooit helemaal zullen begrijpen, omdat 't acceptatie- en 't begripsniveau zich meer afspeelt op een onderlaag, 'n 'stabiliteitslaag van ons bestaan, als soort, 't on(der)bewuste, dat méér omvat dan 'enkel' Higgs-deeltjes.

Zolang de mens wil blijven leren, open wil blijven staan voor invloeden uit heden en verleden, blijft er toekomst mogelijk

Met vriendelijke groet,

A.G. Terpstra (Gustar)

p/s

1. ik hoop dat deze bijdrage, mijn eerste, wat toevoegt aan deze discussie op dit forum;

2. bovenstaand artikel van Wim van Mourik, 'nodigde' mij -nú- voldoende uit, om er op te reageren. Herlezen lijkt 'mij' zeker de moeite waard.

[Wim van Mourik]

Dag Gustar,

Het verhaal waar jij aan refereert, nl. dat van Baron von Münchhausen die zich aan z’n eigen haren uit het moeras trekt en dat jij in verband brengt met de communicatieve zelfsturing van Arnold Cornelis, heeft ook een moderne versie: zie bijgaande image:

Met de hartelijke groeten,

Wim van Mourik

14-10-2013

[Gustar Terpstra]

Hoi Wim,

ik weet niet zo goed te reageren op die 'moderne' variant. Volgens mij is de mens sinds ie kon gaan ruilen, en herverdelingscentra is gaan inrichten, waar beslist werd over de mogelijk te ruilen en daarmee de te herverdelen goederen, de basis voor zowel financiële als politieke, alsook 'technische' 'vak''beroeps' machtcentra, met 'n meersporen-'beleid' om te overleven. 'Logisch', 'natuurlijk' bekeken hoort daar ook bij het openstaan voor en de mogelijkheden 'uit'- '-diepen'/'-testen' om zowel indiduen, als de gehele soort te 'screwen', te 'vernietigen', 'in gevaar te brengen'.

Ik heb daar niet veel mee op. Tóch komt het ook op mijn pad. Dit jaar, begin juni 2013, heb ik 'n ernstig treinongeluk van nabij meegemaakt en sindsien, 'huist' 'n 'sluipmoordenaar' in mij. Dit heeft met meer zaken van doen binnen mijn systeen, dan ik hier -vooralsnog- wil delen.

Ik kan niet precies, helemaal goed, inschatten wrm je bovenstaande post als reactie op mijn reactie plaatst. Ik hoop iig niet dat 't de, je, bedoeling is om deze, door jouwzelf opgestartte, topic 'n 'zachte dood' te laten sterven, ... .

Als dat zo is, dan hoop ik dat mijn onderstaande gedachte(n) in&naar die andere topic, met ong. hetzelfde onderwerp, 'ver'werkt kan/ mag gaan worden.

===

Bovenstaande inl. is om 'n aansluiting te zoeken en op deze manier te vinden met wrm ik nu weer juist in déze topic i.e.i. reageer.

Jaren geleden heb ik 'n boek gelezen, (2005) daarna direct uitgeleend en vorig jaar 2012 -gelukkig- weer teruggekregen. Het gaat -specifiek- in op waar de laatste auteur v/d laatste post in de discussie-topic op ingaat en deze liefst door 'n natuurkundige be-antwoord zou willen zien. Op het gebied van 'zwakke' en 'sterke' krachten heeft:

- L.ynne McTaggart, het boek:

- 'Het VELD' geschreven, subtitel: 'De zoektocht naar de geheime kracht van het universum.', Nl.-vert. in 2004. Oorspr. titel: 'The Field -- The Quest for the Secret Force of The Universe', 2001.

De wetenschapsjournaliste gaat diep in op wat 'de krachten' in het universum zijn, benader-/leesbaar voor de leek op dit gebied, maar wél met natuurwetenschappelijke basis als achtergrond. In dit verband wil ik ook noemen de werken van:

- E. Laszlo, die veel heeft gepubliceerd op 't gebied van -ontwikkelen van- 'systeem'-logica/-theoriën/-denken/-bewustworden/-filosofie, waar hij al i/d vorige eeuw mee bezig was. Mogelijk is deze oprichter v/d 'Club van Budapest' (1993) op dit platform bekend. En anders bij deze, nu, graag gedaan, ... .

Ikzelf ben niet écht 'n natuurwetenschapper heb eerst i/d zorg en later i/d ICT gewerkt en heb zodoende enige kennis op 't gebied van 'systemen'. Belangrijkste prioriteit voor mij nu is om te zorgen dat ik géén 3ede burnout (en dat dan ook nog 's thuis! 100% arb.ong., sinds 2007) als 'n soortement van privé-virus ga 'oplopen'.

met vriendelijke groeten,

Gustar Terpstra,

p/s

1.

- eind hoofd.txt, zie hierboven;

2.

-nu, nú pas herken ik die charmante, vriendelijk lachende man, als oudere&ouder-wordende participant id samenleving, als ingezetene v/e bekend Europees land, waar ik nooit op zou stemmen. Komt hoogstwrs. ook omdat ik niet tot 'zíjn' doelgroep behoor, ... ,;

- vlgs mij is of zou hij veel eerder als dé zwarte piet aangemerkt kunnen en mogen worden door 'n delegatie v/d VN, ipv zowel de 'zeur'- als de 'grijzemiezemuizen'-piet hier in Nl. ;

- hopelijk komt de zeurpiet hier in Nl. nog bij zinnen, vóór er 'n grafzerk op 't graf van Zwarte Piet komt, "Hier ligt Zwarte Piet vermoord door ZeurPiet". "Grijzemiezemuizenpiet was te laat met smurfenpiet om de 'hele' boel -koninklijk- blauw te schilderen, zodat de vele Zwarte&Witte&Grijze Pieten niet meer herkend zouden worden." 't Plaatselijk, 'local' Nl.-dagblad-blaadje besteedde er nog enige aandacht aan. "Overal op de wereld is wel 'n piet te vinden die gediscrimineerd kan worden, of -teveel?- in bescherming genomen.";

- ik hoop van ganser harte dat veel méér mensen de volwassen romans van Guus Kuijer gaan lezen. Met name zijn boeken van na 2000 beschrijven o.m. de -historische- cultuur vanwaaruit A. Cornelissen, maar ook bv. Erasmus, tot het verwoorden van hun gedachten konden komen.

-

Met deze post hoop ik -uiteindelijk- 'n nog steviger fundament te hebben neergelegd voor en mbt de dwarsverbindingen die er zijn, zowel hedendaags als ook in&met historisch besef, naar je andere opgestartte topic toe, Wim.

Het voeren van 'dubbel'-(trio)-dwars-verbonden topics, -discussie, daar heb ik ervaring mee opgedaan toen ik nog op 't forum van Opinieland schreef. Tóen startte ik bv. 3 topics, met ong. dezelfde titel, ...:

a. ééntje om de discussie op zich te kunnen voeren;

b. 'n tweede voor mensen die niet meteen 'direct' konden of wilden inspringen i/d bestaande online-'hoofd'-'discussie', 'iets' meer vanuit óf gevoelsmatig, óf reflecterend, óf combi perspectief t.a.v. de gevoerde 'hoofd'-'discussie', de zaak, 't gedachtengoed benaderend;

c. 'n derde, meestal gereserveerde, voor zaken als bv. 'opbouw notenapparaat'; 'deep-reference's' (mbt achtergrondinfo. tbv. de 'hoofd'-'discussie'); en/of beknopte samenvattingen voor derden buiten 't forum-platform.

Dat was 't voor nu, wat mij betreft, ... . Ik heb andere mails/zaken binnengekregen die i/d loop v/d tijd, ong. 1 á 2 uur 'n hogere prioriteit zijn gaan krijgen, ... .