Het begrip Ontdubbeling

[Karel Matla]

Ik wordt door het woord zelf steeds op het verkeerde been gezet, in mijn hoofd is ontdubbelen van iets wat dubbel is iets enkels maken, het dubbele eraf halen. Maar volgens mij bedoelt Cornelis iets anders namelijk dat er een systeem bijkomt dat geen verdubbeling (copie) is maar een systeem van een andere orde, het oude systeem blijft bestaan het nieuwe komt (groeit?) erbij. Dat is wat ik er tot nu toe van begrijp. Kan iemand me wat meer uitleg geven over dit begrip?

[Tonnie van der Zouwen]

Dag Karel,
Ik begrijp ontdubbeling als iets dat al een tijdje aan het groeien is en op enig moment rijp genoeg is en tevoorschijn komt. Het "ontvouwt" zich en komt bovenop wat er al was. Het ontvouwen zelf gaat vaak gepaard met een min of meer pijnlijk overgangsproces, wat Cornelis catharsis noemt. De bevrijding van grenzen van het oudere kennissysteem waarin je steeds meer tegen de beperkingen aan ging lopen. Zoals een puber zich bevrijdt van het ouderlijke zorgsysteem op weg naar een eigen plek in de maatschappij. Het oude systeem blijft bestaan, wordt in mijn ogen zelfs niet minder belangrijk, maar er komt iets nieuws bij.
Past dit bij je beeld?
Groet,
Tonnie

[Karel Matla]

Ja dat vind ik het interessante, de parallellen die hij ziet tussen de ontwikkeling van de mens en die van de cultuur (of andersom). Ik snap nu beter wat hij met catharsis bedoelt.
Dank je,
Karel

[Hendrik ten Berge]

Hallo Karel,
Ik reageer een beetje laat, maar beter laat dan nooit. Ik vind jouw spontane reactie t.o.v. wat Cornelis met “ontdubbeling” bedoelt erg mooi:”..van iets wat dubbel is iets enkels maken”. Dat is volgens mij niet in strijd met wat jij daarna zegt, namenlijk: “...dat er een systeem bijkomt dat geen verdubbeling (copie) is maar een systeem van een andere orde, het oude systeem blijft bestaan het nieuwe komt erbij.” Een goed voorbeeld van “iets wat dubbel is”, is een spiegelbeeld. Stel iemand zegt elke dag, wanneer ie 's-morgens voor de spiegel staat: “goede morgen, hoe maakt u het?” Of vraagt, net als Willeke Alberti: “Spiegelbeeld, vertel eens even, ben ik echt zo oud als jij?” En dan gebeurt er iets onverwachts. Op een dag zegt het spiegelbeeld geheel zelfstandig iets terug. Op dat moment is er sprake van, zowel het verdwijnen van “iets dat dubbel is”, als van een systeem dat erbij komt en dat van een andere orde is. Natuurlijk kan het spiegelbeeld in de glazen spiegel niet zelfstandig spreken, maar hoe zit dat wanneer het zich om een symbolische spiegel handelt, zoals die van de kultuur? De betekenisresultaten van onze leerprocessen nestelen zich in de kultuur en zeggen geheel zelfstandig iets terug. Wat ze zeggen geeft ons een gevoel van geborgenheid en het helpt ons nieuwe mogelijkheden te zien. In die zin is 'ontdubbeling' volgens mij een permanent proces van het steeds unieker worden van de mens, in relatie tot de kultuur. De mens verandert de wereld, de wereld verandert de mens, enzovoort. Dat gaat gepaard met “kwalitatieve sprongen” die telkens weer een “nieuwe orde” doen ontstaan.

[Jan Hendrik van Dorp]

Met ontdubbelen wordt volgens mij bedoeld iets wat je waarneemt te ontleden naar de samenstellende delen, d.w.z. te gaan zien dat de waarneming te ontleden is in twee (of meer) samenstellende delen, die ieder hun eigen kenmerk hebben. Om een voorbeeld te noemen, als je ergens op een steeds terugkerende wijze reageert, dan zit er een patroon in je handelen. Enerzijds is het de gewoonte op die gebeurtenis zodanig te reageren.punt. Anderzijds is die gewoonte zo te reageren ingegeven door een wens iets te bereiken of een angst iets tegen te komen of te missen. Er zit dus een heel mechanisme van oorzaak en gevolg achter. Dat gaan zien, kan je het ontdubbelen van feiten of waarnemingen noemen. Het kan ook worden omschreven, dat je steeds dieper graaft naar de essentie van ´wat gebeurt hier´, ´wat zie ik hier gebeuren´, ´wat is er aan de hand´. Er is meer dan ik in eerste oogopslag zie.

Cornelis gebruikt, geloof ik, de harde schijf van een computer (als metafoor voor ons brein), waarop een programma is geladen. Ten eerste is er een harde schijf, die die mogelijkheid biedt, dat er een programma op wordt geladen. Ten tweede het programma, dat het gedrag bepaalt, onafhankelijk van de harde schijf, waarop het programma geladen is. Wat je waarneemt is het gedrag. Het gedrag volgt uit het programma. Het programma is geladen op de harde schijf. De harde schijf is een onderdeel van de computer. Wat we waarnemen is het gedrag. Ontdubbelen we dat dan zien we dat dat voortkomt uit een programma dat we op onze harde schijf hebben geladen. Wat blijft is de harde schijf. Wat gewijzigd kan worden is het programma, dat erop geladen is, dat kunnen we wissen en vervangen voor een nieuw programma. Daarmee kunnen we ons gedrag er anders laten uitzien. Is dit behulpzaam?

[Hendrik ten Berge]

Hallo Jan Hendrik,

Je eindigt je bijdrage met de vraag : is dit behulpzaam? Aangezien we bij het thema “ontdubbeling” zijn, wil ik op deze vraag graag een “ondubbelzinnig” antwoord geven: Ja! Iedere bijdrage spoort aan tot nadenken, roept reacties op en houdt belangrijke kennisproductieprocessen op gang! Dat is ook van belang voor dit forum waaraan helaas, naar mijn mening, te weinig mensen deelnemen.

Verder wil ik als volgt op jouw bijdrage reageren. Oorzaak-gevolg relaties horen thuis in lineaire systemen die van natuur uit niet complex zijn. Mogelijkerwijs zijn ze “gecompliceerd”, maar ze zijn nooit complex. (complexiteit ontstaat door terugmelding van gevolg naar oorzaak, en door implicatie van de waarnemer in de waarneming). In mijn perceptie heeft het begrip “ontdubbeling” vooral te maken met de relatie tussen complexiteit en sturingsmogelijkheden. Hoe gedifferentiëerder de sturingsmogelijkheden zijn waarover iemand beschikt, hoe complexer de werkelijkheid is waarin hij, of zij, zich beweegt. Ook kunnen we zeggen: hoe gedifferentiëerde de in de kultuur aanwezige waarden, normen en denkbeelden, hoe meer mogelijkheden er zijn voor de zelfsturing van de individuele mens. Met andere woorden: werkelijkheid is niet “per definitie” gecompliceerd, maar veelmeer “per relatie” complex. Dat komt omdat de mens zelf de relatie is! We zijn eraan gewend om onszelf te zien als individueel, of collectief handelende personen. Die visie berust op een causaal dynamisch zelfbeeld dat veranderingen identificeert als de overgang van de ene toestand naar een andere. Maar het is de “mens als relatie” die de werkelijkheid in al haar complexiteit “openbaart”. De werkelijkheid is meer dan een causaal systeem van elkaar opvolgende toestanden. Het is een proces waarin mensen de werkelijkheid veranderen, en de werkelijkheid mensen verandert, etc.. Via de zelfsturing verandert de “relatie mens” mogelijkheden in feiten, en feiten in mogelijkheden. De dynamiek (met name kwalitatief zichbare “pieken”) van dat proces is, volgens mij, wat Arnold Cornelis bedoelt met de term “ontdubbeling”. Mensen kunnen niet niet-leren. Om (en door) te leren, “differentiëert” de communicatief zelfsturende mens voortdurend de relatie tussen complexiteit en sturingsmogelijkheden. Dit maakt de werkelijkheid consistent en geeft vorm en inhoud aan zowel de leerprocessen van de mens, als aan de kultuur.

Voor zover ik jouw bijdrage begrijp is die niet in strijd met deze visie. Ook jij wijst op het belang van “inzicht en bewustwording” om nieuwe mogelijkheden te ontdekken voor de zelfsturing van leerprocessen. Ik lees graag je reactie!

Met vriendelijke groet,

Hendrik ten Berge