Donald volgens Arnold

[Frans Weeber]

Net als veel anderen volg ik de gebeurtenissen in de VS op de voet. Ik vroeg me af hoe Arnold Cornelis aan zou kijken tegen wat er door gebeurt. Een poging:

De verkiezing van Donald Trump kan worden geanalyseerd binnen de filosofie van Arnold Cornelis als een symptoom van de cultuur van de verdwaling. Dit concept beschrijft een periode waarin de overgang van het sociale sturingssysteem naar het communicatieve systeem niet soepel verloopt, waardoor er onzekerheid, chaos en populistische tegenreacties ontstaan.

1. De VS als communicatief sturingssysteem in crisis

Volgens Cornelis zijn de moderne democratische samenlevingen in de overgang van een sociaal systeem (gebaseerd op externe regels, hiërarchie en groepsbinding) naar een communicatief systeem (gebaseerd op zelfsturing, kennis en dialoog). De VS hebben zich altijd gepresenteerd als een samenleving van vrijheid en open debat, maar de verkiezing van Trump laat zien dat deze transitie niet zonder problemen verloopt.

Veel mensen ervaren een verlies van controle over hun leven door globalisering, technologische vooruitgang en economische ongelijkheid. Cornelis zou dit zien als een situatie waarin de oude sturing door regels en tradities wegvalt, maar het nieuwe communicatieve systeem nog niet voldoende structuur biedt. Dit leidt tot een zoektocht naar nieuwe zekerheid en autoriteit, wat een voedingsbodem is voor populisme.

2. Populisme als reactie op sturingsverlies

Cornelis beschrijft hoe mensen die zich verloren voelen in een wereld zonder duidelijke structuren, terugvallen op emotie en autoritair leiderschap. Trump biedt zijn achterban een eenvoudig verhaal:

• Een terugkeer naar ‘vroeger’ met slogans als Make America Great Again.
• Zondebokken in de vorm van immigranten, globalisten en de elite.
• Sterke leider als oplossing voor complexe problemen.

Dit past binnen Cornelis’ idee dat in tijden van verdwaling mensen geneigd zijn om sturing niet meer in zichzelf te zoeken (zelfsturing), maar in een externe autoriteit die belooft de orde te herstellen.

3. De erosie van het communicatieve systeem

Cornelis benadrukt dat het communicatieve sturingssysteem gebaseerd is op vertrouwen in kennis, dialoog en democratische besluitvorming. Trump’s presidentschap ondermijnt dit principe op verschillende manieren:

• Aanvallen op de media: Door journalisten "vijanden van het volk" te noemen, verzwakt hij de rol van onafhankelijke informatie.
• Feitenvrije politiek: De verspreiding van "alternatieve feiten" en desinformatie tast de geloofwaardigheid van kennis aan.
• Polarisatie: In plaats van open communicatie, moedigt hij confrontatie en verdeeldheid aan.

Dit past bij wat Cornelis de desintegratie van het kennissysteem noemt: als mensen het vertrouwen in objectieve feiten verliezen, ontstaat een samenleving waarin emoties en macht de overhand krijgen boven rationele besluitvorming.

4. Trump en de heropleving van het sociale sturingssysteem

De VS bewogen zich decennialang richting een individueel-communicatief systeem, waarin burgers hun eigen weg zoeken op basis van kennis, ondernemerschap en zelfsturing. Maar Trump’s verkiezing betekent een tijdelijke terugval naar het sociale systeem, waarin loyaliteit, groepsdenken en hiërarchie weer belangrijker worden dan open dialoog.

Zijn presidentschap toont elementen van:

• Nationalisme als bindmiddel: een klassiek sociaal systeem kenmerk, waarin de groep boven het individu wordt gesteld.
• Autoritaire trekken: roep om meer orde, minder politieke correctheid en sterk leiderschap.
• Wantrouwen in instituties: De rechterlijke macht, pers en academische wereld worden neergezet als vijanden.

Dit laat zien dat, wanneer een samenleving niet in staat is om zelfsturing goed te organiseren, er een regressie kan plaatsvinden naar een ouder, eenvoudiger model van sturing.

5. De bestorming van het Capitool: het falen van zelfsturing

De bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 is een illustratie van hoe de cultuur van de verdwaling tot escalatie kan leiden. In Cornelis’ termen is dit een teken dat een deel van de bevolking geen vertrouwen meer heeft in de communicatieve democratie en zich wendt tot primitieve vormen van sturing: geweld, groepsdruk en charismatisch leiderschap.

Dit incident bevestigt dat:

• Het vertrouwen in kennis en instituties ernstig is aangetast.
• Mensen zonder duidelijke sturingsoriëntatie makkelijk in complottheorieën en extremisme vervallen.
• De transitie naar een communicatief systeem niet voltooid is, omdat de samenleving worstelt met het omgaan met complexiteit.

Conclusie

De verkiezing van Trump en de sociale onrust die daarop volgde, zijn symptomen van een maatschappij die vastzit in de cultuur van de verdwaling. De samenleving beweegt zich richting een communicatief systeem, maar omdat dit nog onvoldoende stabiel is, grijpen veel mensen terug naar oude vormen van sociale sturing zoals nationalisme, groepsloyaliteit en sterke leiders. Trump’s opkomst kan dus worden gezien als een reactie op het falen van zelfsturing en een teken dat de VS nog worstelt met de overgang naar een volwassen communicatieve democratie.