arnoldcornelis

Logica van het Gevoel

"Onderwijs 2032",..op weg naar het onderwijs van de toekomst ? Leuk dat OC&W de uitdaging aangaat. Maar als je kijkt naar de manier waarop ze het doen, dan wordt je meteen weer geconfronteerd met de schijnwerkelijkheid van de onderwijswereld. Het is steeds weer dezelfde grens die men blijkbaar niet wil, of kan zien. Maar het is wel een grens die bepaalt dat de “eindopbrengst” van “Onderwijs 2032” niets kan veranderen aan het onderwijssysteem. Ik vraag me af of dat overeenkomt met de ambities van de initiatiefnemers?

De grens waar men (steeds weer) tegenaan loopt is in feite een systeemgrens. Met name veranderaars in het onderwijs roepen deze grens systematisch op omdat ze zich begeven in een “catastrofaal proces” (cf. A.Cornelis). Het initiatief “Onderwijs 2032” is wat dat betreft geen uitzondering. Zoals zoveel onderwijs reformen uit het verleden zoekt ook “Onderwijs 2032” naar antwoorden op vragen, binnen een systeem dat de mogelijke antwoorden op deze vragen logisch uitsluit. Dat komt omdat men “vergeet” dat het onderwijs (evenals bijvoorbeeld gezondheid, veiligheid, enz.) deel uitmaakt van het overkoepelende systeem dat de sociale relaties in de samenleving d.m.v. regels, van buiten naar binnen aanstuurt: het sociale regelsysteem. Het is het historisch gegroeide sturingssysteem van de samenleving. Op dat niveau moeten alle deelsystemen compatibel zijn, anders ontstaat er chaos. Dat geldt dus ook voor onderwijs. De onderwijssturing moet voldoen aan de eis van “externe sturing”, een 'conditio sine qua non'! Daarom maakt het onderwijs gebruik van “curriculum sturing”, en dat is dus geen eigen keuze van het onderwijs! Curriculum sturing is een opgedrongen sturingsvorm waaraan alle onderwijsleerprocessen moeten voldoen.

In de meeste westerse landen zijn 'leereenheden van vakkennis' de ijkpunten van die sturing. Met behulp daarvan kan het onderwijs in eigen regie de sturing van leerprocessen moduleren. Inhoudelijk is er dus een zekere speelruimte voor aanpassing, maar aan de vorm van externe sturing kan het onderwijs niets veranderen. De scheiding op verschillende systeemniveaus tussen inhoud en vorm van sturing, genereert een systeemgrens die veranderingen van binnen naar buiten blokkeert. Het betekent dat onderwijs, als sociale systeemvorm van relaties tussen generaties, zichzelf niet van binnenuit kan veranderen. Maar, zoals gezegd, kan onderwijs wel in eigen regie de sturing inhoudelijk moduleren. Deze 'vrijheid' wekt de illusie dat systeemveranderingen mogelijk zijn, op grond van wat er inhoudelijk behandelt en/of afgeleverd wordt. Maar het blijft een illusie, want de veranderingen kunnen zoals gezegd de systeemgrenzen niet van binnen naar buiten doorbreken. Ze stoten op de logische grens van de natuurlijke stuurrichting van het onderwijssysteem. En dat betekent dat, ongeacht de antwoorden die “onderwijs 2032” vindt op de vraag: “Leren onze kinderen nog de juiste dingen?”, de antwoorden onmogelijk iets kunnen veranderen aan het onderwijssysteem.

Als ik 't goed begrepen heb dan willen de initiatiefnemers van “Onderwijs 2032” vooral de curriculum sturing moduleren. Als ze zich ervan bewust zijn dat ze daarmee niets aan het onderwijssysteem veranderen, en meer naar het verleden kijken dan naar de toekomst, dan is daar niets op aan te merken. Als het daarentegen de bedoeling is om toekomstrelevante veranderingen voor het onderwijssysteem te traceren, dan zullen ze eerst in eigen hoofd de curriculum sturing moeten begraven. En dat is ontzettend moeilijk. Zelfs als 't lukt is er nog een lange rouwperiode nodig, want ze zijn allemaal groot geworden met die externe sturing. Bovendien is de schijnwerkelijkheid van het onderwijs een wereld waarin men zich gemakkelijk tegen veranderingen kan verzetten. Daar maken bijvoorbeeld ouders en andere stakeholders graag gebruik van. Ouders willen graag hun kinderen helpen en controleren. Dat gaat goed als op school de zelfde lesstof, op dezelfde manier wordt gebracht als vroeger.

Maar goed, stel het lukt om over alle hindernissen heen te komen, dan is er in eerste instantie inzicht nodig in hoe het overgangsproces verloopt van sociaal regelsysteem naar een systeem van communicatieve zelfsturing (cf. A. Cornelis). Op dit moment bevindt de samenleving zich midden in dat overgangsproces, en dus ook het onderwijssysteem. Als deelsysteem van het sociaal regelsysteem is het betroffen door de groeiende spanning tussen externe sturing en zelfsturing in de samenleving. Als sociale stabilisator reageert het onderwijssysteem hierop met een vertraging van tenminste één generatie. Daarom dringt op dit moment de spanning nog maar weinig door tot het bewustzijn van de onderwijsprofessionals en denkt OC&W enthousiast na over modernisering van de curriculumsturing. Maar ik voorspel dat over ongeveer 50 jaar, onderwijs de overgang zal hebben gemaakt van curriculum sturing naar projectsturing. Projectsturing is de vorm van onderwijssturing die perfect aansluit bij de communicatieve zelfsturing die dan overal in de samenleving zal overheersen. Op dit moment is daarvoor in het onderwijs onvoldoende draagvlak, ook al zien we in Europa wel steeds vaker lokale experimenten in die richting gaan. De effecten die maatschappelijke spanningen in het onderwijs veroorzaken worden nu nog steeds “pedagogisch” opgelost. Dat blijkt ook uit de vraag van “Onderwijs 2032”: “Wat moeten kinderen leren op school zodat ze klaar zijn voor hun toekomst?” De “van buiten naar binnen” richting van de vraag brengt ipso facto de pedagoog in het spel, als “expert”. De vraag vooronderstelt namelijk dat het “wat van het onderwijs”, d.w.z. het weten van de vakdocent, het “hoe van het leren” aanstuurt, d.w.z. de manier waarop leerlingen hun “overeenkomstige niet weten” kunnen wegwerken. De pedagogie heeft zich daarop gespecialiseerd. Het neutraliseert de negatieve effecten van de kunstmatig gecreëerde ongelijkheidsrelatie op het gebied van vakkennis, en voorkomt onderbrekingen in de curriculumsturing.

In het perspectief van communicatieve zelfsturing wordt de stuurrichting van de sociale relaties echter omgekeerd. Daar bepaald het “hoe van het leren” (van leerling en docent), het “hoe en wat van het onderwijs”. De pedagogie verandert daardoor in een natuurlijk kennisdomein van de lerende persoon, volledig geïntegreerd in de leerprocessen. De omkering van de stuurrichting in de sociale relaties zorgt er ook voor dat het “hoe van het leren” lokale leer- en werkomgevingen conditioneert en operationaliseert waarin de school en talrijke andere stakeholders een actieve rol spelen. De school is niet meer van de staat, maar van de specifieke leer- werkgemeenschap die eigen betekenissen toekent aan “onderwijs”, en aan de opbrengsten daarvan. Ook de sociale status en inhoudelijke focus van kennis veranderen. Persoonlijk 'bezit' van gespecialiseerde kennis wordt minder gewaardeerd dan het vermogen om sociaal verdeelde kennisfragmenten doelgericht aan te sturen. Van kleuterschool t/m universiteit is het leren gericht op het zich eigen maken van ordesystemen (ruimtelijke orde, sociale orde, orde van tijd en processen, orde van zelfbeeld en wereldbeeld, enz.), van nieuwe vormen van kennis (sturings- en navigatiekennis, sociale kennis, zelfkennis, kennis van leren, enz.)... Inhoudelijke vakkennis is middel, geen doel. Het dient ertoe ideeën vorm te geven, over nieuw verworven inzichten met anderen te communiceren en persoonlijke kennis, in de vorm van “know how” en know why”, cultureel, sociaal en economisch te toetsen. De projectsturing in het onderwijs sluit dan logisch aan bij de communicatieve zelfsturing van leerprocessen in het dagelijks leven van de mens, en bij de daarmee verbonden maatschappelijke ontwikkelingsprocessen. Maar zover is het nog niet.

“Onderwijs 2032” is beter dan niets. Het streven naar kennis-inhoudelijke verbeteringen is “traditie” in het onderwijs, en kan natuurlijk nooit kwaad. Maar het blijft een illusie dat er daardoor iets verandert in het onderwijssysteem. En opgelet, er liggen paradoxen op de loer. Op zoek naar moderniteit laat de externe curriculum sturing in het onderwijs zich graag verleiden door “kennisobjecten” uit het bedrijfsleven (“competentie gericht onderwijs” bijv.), en dat terwijl de leeropbrengsten van curriculumsturing steeds minder compatibel zijn met de ontwikkelingen in de samenleving en in de economie.

Weergaven: 92

Hierop reageren

Berichten in deze discussie

Dag Hendrik,

Jouw artikel over 'Onderwijs 2032' is uit mijn hart gegrepen.

Het is onvoorstelbaar dat we met de wijsheid van 2015 en de filosofie van Arnold Cornelis uit de vorige eeuw nog zo bang en voorzichtig met ons onderwijs van de toekomst omgaan. Arnold zei het zo mooi in zijn boek 'Rustpunten van de geest' uit 1999: 'Het is een emotionele paradox, de zelfsturing wordt ontkend en de externe sturing past niet. Terwijl onderwijs een dure sociale investering is ten behoeve van de zelfsturing en de zelfontwikkeling van de eigen en aangeboren talenten van een kind'.

We zullen toch ministers, hoge ambtenaren en andere invloedrijke mensen moeten benaderen en de visie van Arnold moeten laten genieten om ze over de streep te krijgen. Zo'n artikel van jou als dit heeft zoveel power en zeggingskracht dat het op deze manier wel moet volgens mij. Maar het wantrouwen tegen vernieuwing is groot. En met een totale verandering is een sterke filosofie nodig die vooral ook op de werkvloer gelezen en gecommuniceerd moet worden. Volhouden Hendrik, want in Nederland zie je deze geest toch al hier en daar de kop op steken, zoals in Roermond, Uithoorn en Amsterdam op enkele scholen en incidenteel en in het programma 'Tegenlicht' van de VPRO.

Als je met mensen spreekt over 'Iederwijs onderwijs' bijvoorbeeld dan gelooft men niet dat iedereen zich. zelf kan sturen. Men denkt dan dat de helft van de bevolking zichzelf niet kan sturen en dus gestuurd moet worden, alleen zelf kunnen ze zichzelf natuurlijk wel sturen. Het zou interessant kunnen zijn om dit wetenschappelijk te onderzoeken. 'Kan een mens zichzelf sturen ?' Als deze vraag bevestigend door de wetenschap beantwoord kan worden dan kunnen we morgen met het nieuwe onderwijs beginnen. 

Vriendelijke groet,

Martin uit den Bogaard

   

 

Hallo Martin,

Hartelijk dank voor je meedenkende reactie, en leuk jouw artikel over Habermas, daar reageer ik nog wel op.

Het is inderdaad goed om te horen en te weten, dat de samenleving, dankzij de zelfstuurders, steeds meer kritisch reageert op de verspilling van leercapaciteit door het huidige onderwijssysteem. En aangezien het tot dusver op dit forum vooral een Belg en een Fransman zijn die daarover van gedachten wisselen, doe ik een oproep aan alle leden van het Arnold Cornelis netwerk om de logica van hun gevoel niet te laten uitdrogen in de vooronderstellingen van het sociaal regelsysteem. De mens die in confrontatie met de vanzelfsprekendheden van het sociale regelsysteem ervoor kiest om te zwijgen, is uit de tijd. De maatschappelijke inspraak van wie met de kennistheorie van de stabiliteitslagen in de cultuur vertrouwd is, en de communicatieve inbreng van wie zijn, of haar, emoties nestelt in logica van de zelfsturing, is van groot belang voor de toekomst van de samenleving, met name ook voor het onderwijs.

Overigens Martin, de Logica van het Gevoel is niet alleen een dik boek met een schat aan waardevolle inzichten, het is ook op een manier geschreven die recht doet aan het recursieve denkproces van de auteur. Er is een hoge mate van 'resonantie van inzichten' op verschillende plekken in de 800 pagina's tekst. Dat maakt doelgerichte begripsvorming en onderbouwing van argumentatie voor de lezer niet gemakkelijk. Om die reden heb in een programmaatje gemaakt waarmee je snel die pagina's kunt vinden waar een bepaalde “zoekterm” ter sprake komt. Stel je zoekt het begrip “asemiotische omgeving” , dan geeft het programma aan waar in het boek Arnold Cornelis die term gebruikt. Indien je van deze zoekmogelijkheid gebruik wilt maken, dan kun je mij ten allen tijde een e-mail te sturen met de term(en) die je interesse(ren)ert. Je krijgt dan van mij per ommegaande de betreffende paginanummers terug. Dit aanbod geldt natuurlijk voor alle forumleden, want het is mijns inziens van essentieel belang er alles aan te doen om het gedachtegoed van Arnold Cornelis zo breed mogelijk toegankelijk te maken.

Hartelijke groet,

Hendrik ten Berge

Hallo Hendrik,

Dank je voor de reactie en ik ben het met je eens dat de communicatieve zelfsturing waar we door deze site allemaal zo bij betrokken zijn er in de praktijk niet zoveel mee gedaan wordt, dus mensen reageer gewoon ook al is het misschien niet allemaal zo onderbouwd en verantwoord. Daarom vind ik het plan van Hendrik om een programma te maken met de zoektermen voor 'Logica van het Gevoel' een fantastisch idee, want het is inderdaad een hoge graad van 'resonantie van inzichten' zoals Hendrik zegt. Geldt dit dan voor de 8e vermeerderde druk Hendrik ? Ik hoop dat dit initiatief weer veel communicatie oplevert.

Vriendelijke groet,

Martin

Hallo Martin,

Ja, mijn zoekprogramma is gebaseerd op de 8e vermeerderde druk. Het kan nog meer dan alleen maar pagina nummers vinden, maar daartoe moeten eerst een paar juridische kwesties geregeld worden.

Ik wil graag iets toevoegen aan jouw opmerking “ook al is het misschien niet allemaal zo onderbouwd en verantwoord.”, waarvan ik de gerustellende bedoeling onderschrijf.

Zelfstuurders brengen per definitie eigen ideeën en inzichten naar voren. De originaliteit, maar vooral ook de geldigheid daarvan kan niet worden gemeten aan reeds gevestigde théorien en wetenschappelijke disciplines. Dat kan uitsluitend door de communicatieve toetsing ervan, zoals bijvoorbeeld op dit forum. Maar ik weet ook wel dat ons zelfbeeld noch steeds is blootgesteld *) aan de normatieve druk van het sociaal regelsysteem, aangezien wij bij voorkeur onze emoties daarin nestelen. Vandaar dat ik jouw opmerking onderschrijf.

Hartelijke groet,

Hendrik

*) Omdat ik een schrijffout maakte, ontdekte ik bij toeval de nabijheid van de Nederlandse term “blootgesteld”, en het Duitse “blöd gestelt”, waarvan ik vind dat het eigenlijk noch beter zou passen.

Antwoorden op discussie

RSS

© 2024   Gemaakt door Ad van Vugt.   Verzorgd door

Een probleem rapporteren?  |  Algemene voorwaarden