Het begrip « competentie »

[Hendrik ten Berge]

Drie maal vijf is vijftien. Je hoeft geen wiskundige te zijn om dit te bevestigen. Maar toch verwijst deze eenvoudige vermenigvuldiging naar een zeldzame werkelijkheid.

Om « Drie » te kunnen vermenigvuldigen, moet het « bestaan ». Stel nu, de eenheid « Drie » kan praten, en zegt : « ik herken mijzelf op grond van de kwantitatieve eigenschap “drie”.

Er is dan sprake van een zogenaamde“zelfreferentie” die ervoor zorgt dat de eigenschap « drie » samenvalt met de identiteit « Drie ».

“Maal” bestaat ook. Het is de « energie » die tegen « Drie » zegt: “ als je wilt, dan kan ik je helpen om jezelf een oneindig aantal keren te reproduceren”.

“Vijf” is een meta grootheid en staat boven de concrete wereld van « Drie » en « Maal ». « Vijf » zegt : “denk erom, oneindig is te veel, je mag het maar vijf keer doen!”, het reproductieproces moet binnen bepaalde grenzen blijven. Onder die voorwaarde mogen jullie naar de « Grote Generator » !

Teweten : “Is” ! Die genereert een resultaat, maar ook een “adres” in het werkelijkheidssysteem waar de nieuwe grootheid wordt ondergebracht.

“Vijftien” woont op dat adres. Het is de nieuwe « bewoner » die zichzelf kent als « product » van een zichzelf vijf maal herhalende « Drie ». …..

Ik beweer : wie in staat is om onder verschillende omstandigheden de concepten : identititeit, kwantificering, zelfreferentie, vermogen, proces, generatie, equivalentie, en product, te combineren en doelgericht toe te passen, is competent op het gebied van vermenigvuldigen.

Maar goed, als deze benadering onderdeel zou zijn van het onderwijs, dan waren er maar weinig mensen het vermenigvuldigen machtig. Gelukkig mogen we bovenstaande aspecten weglaten en gewoon uit het hoofd leren dat drie maal vijf, vijftien is.

Waar ik echter op wijzen wil is dat « Impliciteren » een “natuurlijk economisch principe” van ons denken is. Het zorgt ervoor dat veel aspecten van de werkelijkheid “op verantwoorde wijze” even buiten beschouwing kunnen worden gelaten, om in een bepaalde situatie een acceptabel resultaat te bereiken. Het probleem is echter dat, onder de toenemende druk van economische principes, zoals groei, kostenreductie en winstoptimalisering, zakken de buiten beschouwing gelaten aspecten van de werkelijkheid steeds sneller weg naar het niveau van ignorantie.

Wanneer impliciete (« tacite ») kennis veranderd in ignorantie, dan komen performance en competenties tegenover elkaar te staan. Om snel en efficiënt een eindproduct te realiseren, moeten steeds meer resultaat gestuurde competenties worden ingezet. Niet specialistische en begeleidende competenties, zoals ethisch en sociaal verantwoordlijk handelen, worden steeds meer als storend ondervonden. Mensen die nadenken over zelfreferenties zijn niet gevraagd als het erom gaat zo snel en goedkoop mogelijk “vijftien” te produceren.

Veel ondernemingen gaan er nog steeds van uit dat performance en competenties parallel verlopen. Maar tacite kennis heeft als bestanddeel van “economisch verantwoord denken” al sinds jaren geen bestaansrecht meer in de samenwerkingscultuur. Het heeft te maken met optellen, niet met vermenigvuldigen. De economische groei berust op productiesystemen die gebaseerd zijn op individuele en collectieve denk- en doe-vormen : de “tafels” van winstbrengende performance. Met behulp van het begrip “competentie” wordt getracht de compatibiliteitsgraad van medewerkers, in relatie tot deze “gespecialiseerde” denk- en doe-vormen in kaart te brengen. Competenties laten de manier zien waarop medewerkers bijdragen aan het performancesysteem. Deze “competenties” zijn het eigendom van HRM. Ze zeggen absoluut niets over waartoe medewerkers in staat zijn.

[Andre Meester]

Hallo Hendrik,

Toen ik op de site rondkeek kwam ik dit artikel van jou tegen en ik denk dat ik de woorden die jij over mijn artikel schreef hier zou willen herhalen (niet uit beleefdheid hoor!) omdat ze inderdaad een bijzonder relevant thema raken. Wat jij hier signaleert over het wegzakken van gehanteerde vooronderstellingen in relatie tot performance en competenties is in feite fundamenteel aan de hand met onze hele (westerse) epistemologie: we zijn ons volledig onbewust van de vooronderstellingen die we hanteren over kwesties als "zelf", "bestaan" en dergelijke. Ze zijn "weggezakt" (ongeveer toen ons ego zich ontwikkelde in het 2e levensjaar) , omdat ze inderdaad heel onpraktisch zijn in het dagelijkse leven. En natuurlijk ook doordat we geconditioneerd zijn in het geloof dat bewustzijn "binnen" en de wereld "buiten" is. Terwijl bij nader beschouwen onmiddellijk duidelijk wordt dat "buiten" niet bestaat, maar slechts "in ons bewustzijn" "bestaat". Volgens mij zou deze vaststelling (bewustzijn "bevat" de werkelijkheid i.p.v. "bewustzijn en werkelijkheid zijn gescheiden") het begin van een betere, maar alternatieve epistemologie kunnen zijn. Een epistemologie zich vervolgens bezig houdt met vragen als: "volgens welke regels kom "ik" (komt "mijn bewustzijn") tot de conclusie dat .... (vul in wat je wilt) en dan kom je onvermijdelijk bij andere leerprocessen en conditioneringen uit. En bij heel veel wat we niet weten/snappen/geloven! Je kunt dit proces natuurlijk opmerken tijdens het lezen van deze tekst. Wellicht geef ik nu een soort draai aan jouw tekst die jij niet bedoelde (filosofisch?), maar het zijn de ideeën die bij mij bij lezing opkwamen. En het raakt onmiddellijk aan mijn eigen tekst en jouw reactie, omdat ik vermoed dat op dit niveau naar "oplossingen" moet worden gezocht. (NB. Ik zeg dus niet dat er geen realiteit bestaat buiten mijn bewustzijn, alleen dat ik die niet anders kan kennen dan via mijn bewustzijn en dat is "slechts" een afbeelding van dat mysterie wat we "werkelijkheid" plegen te noemen).

Ik noemde in mijn eerdere tekst de naam van Gregory Bateson. Dat is de wetenschapper die met name op het gebied van die epistemologie heeft duidelijk gemaakt dat deze epistemologische vergissingen in combinatie met onze technische ontwikkeling catastrofale gevolgen heeft. En dat we ons in een double bind bevinden, omdat we er niet in zullen slagen vanuit onze rationaliteit hier de noodzakelijke correcties op aan te brengen. Ook Kahneman heeft dat duidelijk beschreven (in Ons feilbare denken). Ik denk dan ook niet dat we oplossingen in de gebruikelijk zin kunnen ontwikkelen en/of "implementeren". 

In mijn ogen is de klimaatdoelstelling "minder uitstoot van CO2" een mooi voorbeeld van een type doelstelling die "cybernetisch welgevormd" is: het is een doelstelling die iets wil vermijden. Volgens mij zijn dat de type doelstellingen waar we er meer van moeten ontwikkelen.

Hartelijke groet,

André Meester